مراقب زانوهایتان باشید…

برای احساس سلامتی و لذت بردن از آن باید تمام ارگانهای بدن به درستی کار کنند. یکی از بخش‌هایی که در صورت آسیب‌ دیدگی درد بسیاری خواهد داشت، زانو است. زانو درد در میان خانم‌ها بسیار شایع‌ تر از آقایان است. اما چگونه زانو دچار مشکل می‌شود و چگونه می‌توان عضلات پاها را تقویت کرد تا درد ناحیه زانو کاهش یابد؟ بزرگ‌ ترین مفصل بند در زانو است که از سایر مفاصل بدن آسیب‌ پذیرتر است. زنان بیشتر از مردها مستعد آسیب‌ دیدگی مفصل زانو هستند؛ به‌خصوص زنان سنگین وزن و فعال، با کمی توجه می‌توان درد ناشی از آسیب‌ دیدگی مفصل زانو را تا حد زیادی کم کرد. مفصل زانو یا در اثر پارگی تاندون و صدمه به غضروف و یا در اثر کار کشیدن بیش از حد و عدم استراحت کافی زانو آسیب می‌بیند.

پارگی تاندون و آسیب‌دیدگی غضروف در نتیجه پیچ خوردن و چرخیدنی ناگهانی در حین دویدن یا ورزش کردن به وجود می‌آید. زیاد کار کشیدن از زانوها نیز باعث آسیب‌دیدگی آنها می‌شود. در هر دو مورد اگر پیشگیری در کار نباشد، ایجاد ناراحتی و درد بسیار می‌کنند. برای درک آنکه این مشکل چگونه به وجود می‌آید، بهتر است با عملکرد زانو آشنا باشید.

رباط‌ها
کار آنها نگه‌ داشتن زانوست. در هر طرف زانو دو رباط وجود دارد (یکی در بخش داخلی و دیگر در بخش خارجی) که مانع سقوط زانو از هر طرف می‌شوند.زانوها شامل دو نوع غضروف نیز هستند که یکی از آنها روی سطح استخوان‌ها را پوشانده است. وقتی که این غضروف در اثر استرس و فشار و غیر هم محوری پوسیده می‌شود، ساییدگی یک زانو روی زانوی دیگر ایجاد درد می‌کند و در نهایت به آرتروز زانو مبدل می‌شود. نوع دیگر از غضروف، مینیسک نام دارد که جلوی صدمات و ضربات ناگهانی را می‌گیرد. بخش دیگر زانو را عضلات آن تشکیل می‌دهند که وظیفه‌شان کنترل زانو است. این عضلات در قسمت جلویی و پشتی ران‌ها قرار دارند.

علت سائیدگی زانو
با بالا رفتن سن، روند فرسودگی به‌ طور طبیعی آغاز می‌گردد و عواملی همچون چاقی این روند را تسریع می‌کنند. البته علت این اختلال هنوز ناشناخته است، ولی ظاهراً مجموعه‌ ای از عوامل مکانیکی، بیوشیمیایی، التهاب و ایمنی در ایجاد آن مؤثرند. به‌عنوان مثال، مینیسک در صورت درمان نشدن به صورت تدریجی منجر به سائیدگی زانو می‌شود. مشکل انحنای زانو یا همان حالت پرانتزی بودن پاها که معمولاً به دلایل ژنتیکی و عواملی مثل راشیتیسم ایجاد می‌شود نیز آسیب‌های احتمالی به زانو وارد می‌کند. غضروف زانو در اثر آرتریت، نقرس، روماتیسم و یا تصادفات تخریب می‌شود. بالا و پایین رفتن از پله‌ها به‌طور مکرر، کوهنوردی و استفاده نکردن از توالت فرنگی نیز به زانو صدمه می‌زنند (پایین آمدن از پله‌ها حدود ۸ برابر وزن بدن به زانوها فشار می‌آورد).
مهم‌ ترین آسیب‌دیدگی های زانو عبارتند از:
سندرم پاتِلو فِمورال: در این عارضه، قسمت زیر کشکک زانو در بخش جلویی دردناک شده و معمولاً با پیاده‌روی و بالا رفتن از پله‌ها، درد تشدید می‌شود. حتی هنگام حرکت کردن صدای نحیفی از زانوها به گوش می‌رسد.
سفتی عضلات، ضعیف بودن عضله ران و نرمی زیاد نرمه استخوان (غضروف) کاسه زانو باعث بروز این سندرم می‌شوند. با تغییر شیوه زندگی و تغییر نوع و اندازه فعالیت‌ها، علائم کاهش می‌یابند. خانم‌ها معمولاً وقتی که فرزندشان ۱۲-۱۶ ماهه می‌شود از درد زانو بیشتر شکایت می‌کنند، علت آن هم بغل کردن و حمل کودکی است که روزبه‌روز وزنش بیشتر می‌شود و حتی گاه مجبورند با این بار سنگین از پله‌ها نیز بالا و پایین بروند.
پارگی رباط: افزایش ناگهانی مسافت دویدن و یا هر گونه افزایش یکباره فعالیت جسمانی، ورزش کردن و برخی عوامل دیگر می‌تواند باعث پارگی رباط و درد و تورم در ناحیه زانو شود. چرخش ناگهانی زانو نیز یکی دیگر از دلایل پارگی رباط است.
سندرم باند IT: این سندرم اغلب در میان دوندگان و تنیس بازان و دوچرخه‌ سواران شایع است. وقتی بافت الیافی که از بالای ران تا زانو کشیده شده، سفت و ملتحب شود، این عارضه به وجود می‌آید که با درد قسمت بیرونی زانو همراه است. کار کشیدن بیش از حد از زانوها چند روز پیاپی و بدون استراحت کافی، از عوامل اصلی سندرم باند IT است. یخ درمانی، استراحت و استفاده از داروهای ضد التهابی کمک زیادی به کاهش درد می‌کند.
تندونیتیز (Tendonitis): به تورم، سوزش و التهاب تاندون‌ها و بافت‌های الیافی که عضلات را به استخوان‌ها متصل می‌کنند و در اطراف زانوها قرار دارند، تِندونیتیز می‌گویند که فشار بیش از حد به زانوها باعث ایجاد آن می‌شود.
استئوآرتریت زانو: از بین رفتن غضروف زانو همراه با درد زیاد، سختی عضلات، محدود شدن حرکت زانوها و تورم آنها را استئوآرتریت می‌گویند. آسیب‌دیدگی‌های پیشین، بلند کردن وزن سنگین، عوامل ژنتیکی و صدمات مفصلی باعث آستئو آرتریت می‌شود. نحوه بروز آن در افراد متفاوت است. در برخی افراد سیر بیماری سریع و در برخی دیگر شدید است. استئو آرتریت معمولاً در مفاصل انتهایی انگشتان گردن، کمر، زانوها و مفاصل لگن خود را نشان می‌دهد. درد گاه آنقدر شدید می‌شود که خواب فرد را مختل می‌سازد. کاهش وزن هر چند به اندازه ناچیز، تأثیر زیادی در کاهش درد دارد.

خانم‌ها در معرض آسیب‌ دیدگی زانو
به دلیل تفاوت‌های آناتومیکی و نوسانات هورمونی‌ ماهانه، زنان بیشتر از مردان به هنگام ورزش و نرمش دچار آسیب‌دیدگی زانو می‌شوند. افرادی که ران‌های درشت و لگن پهنی دارند، با فشار روی رباط‌های‌شان، زانوهای‌شان بیشتر آسیب می‌بینند. عدم تعادل ماهیچه‌ها نیز خطر آسیب‌دیدگی‌های زانوها را افزایش می‌دهد. فعالیت‌های زیاد فیزیکی در سنین بالای چهل سالگی در خانم‌ها، مثل دو، تنیس و سایر ورزش‌ها، بدون تقویت کردن عضلات پاها، همچنین کاهش ترشح استروژن و سایر تغییرات هورمونی که هر ماه یک‌بار اتفاق می‌افتد، باعث آسیب‌ دیدگی جدی زانوها می‌شود. شایع‌ترین علت آرتروز در خانم‌ها ضعف عضله چهار سر ران است. این عضله به‌طور طبیعی در زنان ضعیف‌تر است. فعالیت جسمی زیاد، وزن زیاد، چاقی و انحراف زانو به شکل پرانتزی باعث فشار بیشتر روی مفصل می‌شود.

حتی عوامل روحی روانی نیز در افزایش دردهای مفصلی تأثیر می‌گذارند. به‌طور کلی آرتروز یعنی تخریب غضروف مفصلی زانو. آرتروز دو نوع است. آرتروز اولیه و آرتروز ثانویه. آرتروز اولیه با افزایش سن تقریباً در همه افراد ایجاد می‌شود و همه مفاصل را درگیر می‌کند؛ مثل مفصل زانو و مفصل رانی لگنی. آرتروز ثانویه در مفصلی به وجود می‌آید که مبتلا دچار آسیب‌دیدگی شده و تغییر کرده است؛ مثل مفصلی که شکسته باشد. ژنتیک، جنسیت، بالا بودن سن، ضربه و چاقی از مهم‌ترین علل آرتروز هستند.

روش‌های کاهش درد
در هر آسیب زانو اولین اتفاقی که می‌افتد، ایجاد التهاب است. این التهاب منجر به درد و تورم و کاهش توانایی حرکت مفصل زانو می‌شود؛ لذا باید با اقدامات زیر می‌توان این التهاب را از بین برد.
استراحت زانوها: استراحت باعث کاهش کشش‌های مکرر روی زانو می‌شود و از التهاب بیشتر جلوگیری می‌کند.
یخ درمانی: تورم را کاهش داده و از آسیب‌های حاد زانو جلوگیری می‌کند.
استفاده از بانداژ: باعث کاهش تورم و قرار‌گیری صحیح کشک در جای خود می‌شود.
استفاده از داروهای ضدالتهاب: باعث کاهش درد و التهاب می‌شوند؛ مثل ایبوپروفن اگر درد زانو بعد از چند روز بهبود نیافت و حتی بدتر شد؛ به‌طوری که راه رفتن را مشکل کرد، همچنین علاوه بر درد زانو، تب، درد غیرقابل تحمل و تورم بسیار زیادی در زانوها به وجود آید، باید سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کرد.

پزشک بعد از معاینه، رادیوگرافی و سی‌تی اسکن و احتمالاً آرتروسکوپی و MRI، اقدام به درمان می‌کند. در هر صورت پزشکان ارتوپد همواره چند توصیه مهم به افرادی، که از مشکلات زانو رنج می‌برند، دارند: ۱- همیشه تناسب اندام خود را حفظ کنید. ۲- حرکات کششی انجام دهید و متناسب با آنها عضلات خود را تقویت کنید. ۳- از روش آب درمانی استفاده کنید و داخل آب راه بروید (اگر خسته شدید ادامه ندهید). ۴- هنگام ورزش کردن و برخی فعالیت‌های فیزیکی از زانوبند استفاده کنید. ۵- کفش مناسب بپوشید.

ماهنامه دنیای سلامت۶۴